Bericht 08 dec 2021 22:28

Waar moet je op letten bij de aanschaf van een subwoofer?

Iemand vroeg mij om advies voor de aanschaf van een subwoofer. Ik ben geen expert op dit gebied, maar ik vind het toch de moeite waard om een paar gedachten te delen. Staat open voor discussie!

Allereerst: heb je wel een subwoofer nodig? De grondtoon van de laagste C van een 8' register heeft een frequentie van ongeveer 64 Hz. Veel studiomonitoren halen dat wel. Alleen wat kleinere speakers zoals de eitjes van KEF gaan niet lager dan 100 Hz, daarbij heb je sowieso iets van een subwoofer nodig.

Bij een 16' register is de laagste frequentie 32 Hz. Dat halen maar heel weinig studiomonitoren. Een beetje subwoofer haalt dat wel. Dit betekent dat veel speakers de grondtonen in het laagste octaaf van een 16' register niet goed kunnen weergeven. Maar hoe erg is dat? De boventonen van datzelfde 16' register worden allemaal wel weergegeven. Al die boventonen bij elkaar geven alsnog een heel duidelijke suggestie van de grondtoon (als zgn. resultanttoon). Dat betekent niet dat een subwoofer geen toegevoegde waarde heeft voor deze lage frequenties, maar als je geen subwoofer hebt heeft dat minder effect dan je soms zou verwachten. Als ik mijn subwoofer per ongeluk heb uit staan valt me dat niet altijd meteen op. Als ik vanwege beperkt budget moest kiezen tussen een subwoofer of een paar goed opgestelde rear speakers voor surround geluid, dan zou ik kiezen voor dat laatste.

Toch kan een subwoofer zeker een flinke toegevoegde waarde hebben bij o.a. het pedaalspel. Het eerste waar ik bij een subwoofer dus op zou letten is het frequentiebereik. Een subwoofer moet zeker tot (ongeveer) 32Hz kunnen gaan, anders heeft het weinig toegevoegde waarde ten opzichte van de meeste speakers. Als je ook 32' registers wilt kunnen weergeven, moet je zelfs een heel grote subwoofer overwegen die tot 20 Hz of nog lager kan. Onze gehoorgrens ligt bij ongeveer 20 Hz. De laagste C van een 32' is zelfs 16 Hz, die zul je dus niet horen maar wel kan je deze fysiek voelen door de trilling van de lucht.

Is er behalve het frequentiebereik nog iets anders van belang? Je kunt kijken naar het vermogen van een subwoofer, maar mijn indruk is dat dit niet zo van belang is. Voor orgelspel wil je wel diep maar niet (te) hard. Een dreunende beat die aan het andere einde van de straat nog te horen is, hebben we niet nodig neem ik aan.

Vervorming (distortion) lijkt me daarmee ook van weinig belang, want dit treedt vooral op wanneer je de grenzen opzoekt van hoe hard een subwoofer kan. Speel je zachter, dan loopt de vervorming aanzienlijk terug (ook verhoudingsgewijs!).

De tonaliteit/frequentierespons? Het gedrag van de lage frequenties wordt sterk gedomineerd door de invloed van je luisterruimte. Een subwoofer kan binnen het gespecificeerde frequentiebereik nog zo'n mooie platte respons hebben, je luisterruimte schopt het toch wel in de war. Het is daarom altijd aan te bevelen om het bereik van ongeveer 50-250Hz te corrigeren met behulp van room correction software (een onderwerp apart).

Passief of actief? Bij een passieve subwoofer moet je zelf nog een versterker aanschaffen, een actieve subwoofer heeft als voordeel dat de versterker al geintegreerd is.

Allerlei knopjes om de crossover en fase in te stellen, etc? Zeker gebruiken als het er op zit. Maar omdat we allemaal via een computer werken, kunnen we evengoed gebruik maken van alle digitale correctiemogelijkheden. In de software van veel geluidskaarten zitten EQ-mogelijkheden ingebouwd, je kunt gerust proberen om zelf een crossover in te stellen door een een high-pass of low shelf filter toe te passen op je gewone speakers en een low-pass of high shelf filter op je subwoofer (waarbij beide filters dezelfde frequentie en helling krijgen). Wie met Reaper werkt, kan daartoe ReaEQ gebruiken. In de betaversie van de Sweelinq software is nota bene een kopie van ReaEQ ingebouwd. En Hauptwerkgebruikers kunnen het zo nodig instellen via het voicing menu van Hauptwerk (dan moet je het wel voor alle orgels apart instellen).

Maar zoals gezegd zou ik altijd aanbevelen om aan de slag te gaan met room correction software, ook wanneer je geen sub hebt. Door meten kom je tot weten! Anders heb je vrijwel gegarandeerd last van dreunende bastonen die het speel- en luisterplezier danig in de weg kunnen zitten.

Kortom, voor onze toepassing is eigenlijk alleen de vraag van belang hoe diep de subwoofer die je op het oog hebt kan gaan. Voor 16' registers wil je tot 32Hz kunnen, voor 32' registers tot beneden de 20 Hz, en in dat laatste geval heb je een veel grotere subwoofer nodig.

De rest kun je optimaliseren met digitale correcties, maar om dat nog verder uit te diepen, is een verhaal voor een andere keer.